Tsertsa

Dichonéo

Contenù di site

Multimédià

Teste eun patoué

Documàn

O mot dou més : le tsoque

29 janvier 2018

(patoué dé Bretsón)

Én Val d'Ohta, o més dé djénì a l'é guiettà a un randévoù qué non pou pa manqué: tsou avó a Féra dé Sent-Ors. Sélòn a traditsión, tsella dé tseht'an a saret a 1018^ Féra, belle si le papì pi vièi no nen prèdjon « renque » a modé dou XIII siécle, ou momèn douque én totta Eouroppa l'an énvionà a organizé dé grouse fére.

A lédjénda, ou contrére, no couénta qué a Féra dé Sent-Ors a saret na ou VIII siécle, a l'épocca dou sent. E ou saret fran el a aé-la «énvéntà », corra l'at éncomintsà a doné dé tsoqué i poro d'Ohta pé se vardé dou fret.

Pi avante, a féra l'a vénì un martchì di mouébio pé travayé a campagna é, ou djor dé ouèi, a l'é eun'ocazión pé dehquevrì touì y artidjàn da Val.

O travai dou bo ou sobra o cour da féra. L'é parì qué i poén rétroé le nohtre tsoque, ou mièi, tselle dé sent Ors !

L'orijinne dé tsé bote a l'é moué viéya é a l'é guiettà i djen qu'i vichcaon én montagna é qu'i l'aon manca dé aé le pi tchat é écheut é dé pa glisé so a nèi. Pé tsen l'an énvionà a fére dé bote to un matériel lén a troé é pa tchir, comme o bo.

Le tsoque y iron, donca, o sémbole dou peuple, ma finque eunna manira pé protechté. Pénsén ou verbe « saboté » qu'ou l'arua di premì ovrì qu'i vahtaon le machinne di fabrécque, perquè ié robaon o travai, éntó dé tsoque.

Co én Val d'Ohta le tsoque l'an servì pé dé révolutsión. Entré la fin dou XVIII siécle é l'énvión dou XIX, l'an ichtà feutte le tre « Révolutsión di tsoque » a modé dé Tchamportchì. Le premire doe contro le Fransé é a trouaziéma contro y émpó.[1]

Pé tsenqu'ou régarda le mot qu'ou l'impia o patoué, i troén én Val d'Ohta doe parole : tsoca/soca é sabò.  A premira a vièn dou latìn soccus, qu'ou y ira eunna bota basa comme tsella qu'i béttaon y attour di comédie. I troén o mémo mot co én proventsal[2].

A méma orijinne l'é co a baze di mot dou patoué d'Arnad ou dé Tchalàn-Dezeut pé le tsavat, le pioute, di béhte : hoca é soc.

Sabò, ou contrére, qu'ou sémbia ou fransé, doret ése nachù di mot  « tsavata » é « bota »(d'orijinne jermanécca) qu'i l'an éncroja-se.[3]

Un co, touit i tchoutsaon le tsoque én Val d'Ohta. Ouèi ou contrére, non ié troa macquémà én Val d'Ayas douqu'ou l'ézichta éncorra o travai dou tsacolì.

Tsi djen qu'i san fére le tsoque, tutùn, l'an pa mae un role pé vardé é porté avante tsou saé, ma co eun'émportantsa pé l'ichtouére.

Pa touit i san, én effet, qué, ou lon da Premira Guièra Mondiala, le tsacolì l'an feut dé tsoque pé le soudà qu'i combataon én montagna, ou mentén da néi[4].

I lammén pensé qué cahcùn dé tsi soudà ou l'a pouchù torné i mite fran mersì i nohtre tsoque...



[1] ZANOTTO, A. (1979). Storia della Valle d'Aosta. Aoste : Musumeci. P. 165-173 et 184-190.

[2] VON WARTBURG, W. (1922 ss.). Französisches Etymologisches Wörterbuch (FEW). Bâle : Zbinden. Vol. XII, 13 et suivants.

[3] Cf. « sabot » én : TLFi : Trésor de la langue Française informatisé, http://www.atilf.fr/tlfi  , ATILF - CNRS & Université de Lorraine.

[4] FAVRE, S. (2017). La Grande Guerra dei sabotier. Én : « Le Messager valdôtain 2017 », 106ème année. Aoste: Imprimerie Valdôtaine. PP. 104-105.