Tsertsa

Dichonéo

Contenù di site

Multimédià

Teste eun patoué

Documàn

O mot dou més: ehtréna

28 décembre 2017

(patoué dé Bretsón)

Bondjor é bon an é quiécca dé ehtréna d'an !

Tanque cahqui'an fèi, i l'aròn sentì le vouè di minà qu'i dijaon tsétta fraze - a mità éntré le souè é o démandé - o premì djor dé l'an, o 1ì dé djénì.

Ma l'an ou l'énviona pa peu pé touit o mémo djor. Queulteurre diférénte l'an d'énvión dé l'an diférèn. Pér éjémpio, pé le Tchinèis ou y Arabbe, o premì dé l'an l'é guiettà ou calandrì lunére é donca ou l'éncomintsa pa contùn o mémo djor.

Co éntchì nous, tutùn, o premì djor dé l'an l'a pa ichtà contùn o mémo. Ou Mouayèn Adjo, pér éjémpio, ou y ira o djor dé Tchalénde, ma cahquie réjón, a un sertèn pouént, l'a préférà o djor dé Pahquie, qué l'é pi émportàn pé a rélijón.

Én pieuch, s'i l'aitén o tén comme i lo aitaon un co tsi qu'i travayaon a tèra, ou saret pi djeucht dire qué l'an ou l'éncomintsa o djor dé Sent'Antouéne, o 17 dé djénì, corra l'énviona l'an pé l'agricolteurra.[1]

Ou contrére, ou djor dé ouèi, i son touit d'acort pé dire qué l'an ou l'énviona o 1ì dé djénì é pé fére dé grouse féhte piéne dé quiére é dé tapadjo.

Eunna manira dé fére féhta, tsétta, qu'a l'a ren a qué vére to a viéya. A traditsión, can mémo, a vichc éncorra un piquió tso, belle s'i no n'adonén pamà, vents a tsou Trèinadàn/ Ehtrénadàn qu'ou non sentich dire comme souè.

Orra qu'i cognichén quiécca a couénta, i comprendén qué Trèinadàn/ Ehtrénadàn ou vo dire trèina d'an/ ehtréna d'an, piquiot cadó dé bon an. A l'é un souvénì da traditsión, dé corra le minà i y alaon beché a y euch dé teut o veladjo, démandé cahquie gourmandiza.

Oi, perqué, én Val d'Ohta ou y ira pa peu Babbo Natale é finque o Bambin Gesù ou y ira quiécca avare.

Y iron le Rèi, o 6 dé djénì, qu'i portaon le don, ma le minà tchertchaon dé « sé porté avante » éntó l'encuza dé fére le souè. Un co qu'i rétséaon le gourmandize, i rémartsiaon « Mersi, paseu un bon an, tanque eun atr'an » é i sé n'alaon.

Tsa cohtuma dé pasé démandé l'ehtréna a sé rétroa, én réalité, én moué dé pocht vià pé o mondo. Sélòn o famous antropologue Claude Lévi-Strauss a rajón a saret simpia : a retchetsa é o boneur d'un djor son eunna bona marca pé teu l'an[2].

Én effè, l'orijinne méma dou mot ehtréna l'é o latìn strena, qu'ou vo dire « marca ».[3]

Donca, féjén macque eunna béla féhta, ma ibién pa peu dé fére un piquió cadó i djen qu'i lammén !

[1] BETEMPS, A. (2008). Les Saints et les jours. Vents : « Bulletin du Centre d'Etudes francoprovençales « René Willien » de Saint-Nicolas ». N. 57/2008. P. 69-92.

[2] LEVI-STRAUSS, C. (1955). Offrir c'est souhaiter. Vents : A chacun son Nouvel An. « Le Courrier. Une fenêtre ouverte sur le monde ». UNESCO. 8ème Année. N. 12/1955. P. 8-9.

[3] Cf. "étrenne" Vents : TLFi : Trésor de la langue Française informatisé, http://www.atilf.fr/tlfi  , ATILF - CNRS & Université de Lorraine.